Walter Zinzen over de particratie

Niet slecht !

DS



De Belgische ziekte

* donderdag 16 juli 2009
*
* Auteur:

PARTICRATIE HEERST IN ALLE GEWESTEN — Politici doen in België niet wat goed is voor de kiezer, maar wat goed is voor hun partij, schrijft WALTER ZINZEN. Dus wordt een lichtgewicht als Joke Schauvliege met een ministerpost beloond voor hard werk in dienst van haar CD&V en heeft SP.A liever een gehoorzame minister van Onderwijs zonder kennis van zaken dan een goede met een eigen mening.

Vaak wordt gezegd dat België niet één land is, maar slechts een samenvoeging van gewesten, die weinig tot niets (meer) met elkaar gemeen hebben. Wie dit denkt, vergist zich grondig. Het schouwspel dat we na 7 juni in zowel Vlaanderen, Wallonië als Brussel hebben meegemaakt, bewijst dat op zijn minst één Belgische ziekte onuitroeibaar voortwoekert omdat de patiënt niets doet om te genezen. Integendeel, hij doet er alles aan om de ziekte te bestendigen. Haar naam: particratie.


De verkiezingen en de daarop volgende vorming van de gewestregeringen hadden een feest van de democratie moeten zijn. In de plaats daarvan werden we vergast op een feest van het partijbelang, net zoals dat in het oude België altijd al het geval is geweest. Het is natuurlijk al begonnen met de lijstvorming. Met kandidaten die wel stemmen wilden behalen maar niet de bedoeling hadden hun mandaat op te nemen en dus hun kiezers een lange neus zetten, van Jean-Marie De Decker tot Yves Leterme. Het ging voort met de parlementen, die wel bijeenkwamen maar geen klap uitvoerden zolang er geen regeerakkoord was. Die regeerakkoorden zijn er nu, maar ze werden overal op dezelfde wijze goedgekeurd: door partijcongressen. Pas nadien konden de volksvertegenwoordigers een debatje houden, maar er werd braaf gestemd zoals dat door de partijen was bepaald.

Ook de regeringen worden in de drie gewesten op identieke wijze gevormd. Overal zijn het de partijvoorzitters, al dan niet gesteund door duistere figuren op de achtergrond, die de ministers benoemen.

Sterker: ook de fractievoorzitters worden aangewezen door de partijleiding. En nog sterker: over de voorzitters van de parlementen wordt, net zoals op federaal vlak, beslist tijdens de regeringsonderhandelingen. Kan men zich dat voorstellen, dat de voorzitter van de assemblee die de regering moet controleren, door de regering zelf wordt aangesteld? Jan Peumans mag dan roepen dat hij ervoor zal zorgen dat het parlement de ministers op de huid zal zitten, feit blijft dat hij zijn nieuwe functie als compensatie heeft gekregen omdat hij uit de regeringsboot is gevallen. Peumans is niet gekozen door zijn collega's-volksvertegenwoordigers maar door de leiding van de N-VA. Zoals Patrick Dewael tot kamervoorzitter benoemd is door de Open VLD omdat hij niet kon aanblijven als federaal minister. Maar het kan nóg erger: het bureau van het Vlaams parlement is uitgebreid om er zeker van te zijn dat de oppositie er altijd in de minderheid blijft. Kan het particratischer?

Verbazend toch hoe degenen, die om het hardst roepen dat het Belgisch niveau niet meer functioneert, de lelijkste van alle Belgische ziektes, de politisering, koesteren om de eigen machtspositie te consolideren. Verbazend ook hoe media en publieke opinie zowel in het noorden als in het zuiden des lands dit alles volstrekt normaal schijnen te vinden. Maar het meest verbazende is dat de parlementsleden zelf volstrekt kritiekloos de richtlijnen van hun partijhoofdkwartieren volgen. Enfin, verbazend is het alleen maar op het eerste gezicht. Want wat kun je anders verwachten van een parlement dat volgepropt is met opvolgers en dus met lieden die niet de kiezer maar hun partijvoorzitter de hielen moeten likken?

Wat een prachtige kans hebben ze niet gemist om zich als ware democraten te gedragen! Nu er in het Vlaams parlement weer een echte oppositie is, hadden de parlementairen dààr toch een voorzitter kunnen zoeken, mevrouw Vanderpoorten bijvoorbeeld? In échte democratieën zoals bij onze noorder- en oosterburen is het niet ongewoon dat iemand van de oppositie de volksvertegenwoordiging voorzit. De kans op manipulatie door de regering is dan uiteraard veel kleiner. Dat is dan ook precies de reden waarom zo'n constructie ondenkbaar is in België, in Vlaanderen, in Wallonië, in Brussel.

Ook wat de benoeming van de ministers betreft laten de gekozenen van het soevereine volk het volledig afweten. Waarom organiseren ze geen hoorzittingen, naar Amerikaans voorbeeld, om de kandidaat-ministers vakkundig op de rooster te leggen en pas nadien hun instemming met de benoeming te betuigen? Het zou de kwaliteit van onze regeerders ten goede komen. We mogen tenminste aannemen dat een toekomstig minister van Cultuur, die op de vraag of ze wel eens een boek leest, antwoordt dat ze twee kindjes heeft (in Terzake), wellicht niet de meest geschikte bekleder voor dit ambt is? En misschien kunnen échte parlementariërs haar er ook eens op wijzen dat een ministerportefeuille geen 'beloning' is, maar een opdracht om 'hard te werken', en wel ten dienste van de gemeenschap en niet van de partij? Misschien is er zelfs een intellectueel te vinden (Frank Vandenbroucke?) die haar erop wijst dat het woord 'minister' dienaar betekent? Ik ben toch niet de enige die een klamme hand rond zijn hart voelt als hij dit lichtgewicht hoort kakelen?

Maar neen, de parlementsleden zwijgen en aanvaarden de benoemingen die hun voorzitter uit de hoge hoed heeft getoverd. Niet de bekwaamheid telt, zelfs niet het behaalde aantal stemmen, maar de hondse trouw aan de partijtop, verkeerdelijk loyaliteit genoemd. Één van die parlementsleden heeft het onbeschaamd maar openhartig geformuleerd, toen hem de vraag werd gesteld of Frank Vandenbroucke al dan niet minister moest blijven. De rijzende ster van de SP.A, ene John Crombez uit Oostende, zei er toen dit van: 'Caroline Gennez zal voor de ploeg gaan die het best is voor de partij. Als het het beste is voor de partij zonder Frank, dan is dat zo.'

Het beste voor de partij! Als Caroline Gennez denkt dat op onderwijs iemand moet zitten die daar totaal geen verstand van heeft omdat zulks goed is voor de partij, dan is dat zo. Of het ook goed is voor het onderwijs: dat zal de heer Crombez worst wezen. Het is kennelijk ook worst voor alle andere politici, tot welke partij ze ook behoren, want enig woord van kritiek is niet vernomen. Ook niet in Wallonië of Brussel. Want België is als de Drievuldigheid: één land en drie gewesten. En allemaal in hetzelfde bedje ziek.

Walter Zinzen is oud-VRT-journalist.

Il était l'un des signataires de "sauvons la solidarité".

Rik Daems' opiniestuk over democratie

Geef de kiezer echte democratie

Maak voorkeurstemmen doorslaggevend en sluit jobhoppen tussen mandaten uit. Pas dan wijkt particratie in onze parlementaire democratie. Dat schrijven kamerlid Rik Daems en Philip Cuylaerts van het Liberaal Kenniscentrum Prometheus in De Tijd.

'Democracy is the worst form of government, except for all those other forms that have been tried from time to time', zo stelde Winston Churchill in 1947. Op 7 juni trokken de Vlamingen naar de stembus om uit te maken wie hen de komende vijf jaar in het Vlaams Parlement zou vertegenwoordigen. De kiezer schudde inderdaad de kaarten, met het gekende resultaat als gevolg.

Toch heeft die zelfde kiezer blijkbaar niet alle kaarten in de hand. Integendeel. Nu de regeringsvorming afgerond is en het parlement samengesteld is, 'met opvolgers', wordt pijnlijk duidelijk in welke mate de directe democratie faalt. Liefst 33 van de 124 Vlaamse parlementsleden zijn strikt genomen niet verkozen. Ze volgden op, ondanks het feit dat andere kandidaten meer stemmen behaalden.

Het is bedenkelijk dat 27 procent van de parlementsleden zich niet kan beroepen op een mandaat van de kiezer. Men houdt vast aan het systeem van lijststemmen en opvolgers, met als excuus dat nieuwkomers alleen zo een goede kans krijgen. Nochtans is er geen voorbeeld te noemen van een gemeenteraad waar jong politiek talent niet doorbreekt. Laten we dus stoppen met dit argument telkens opnieuw te misbruiken.

De kern van het probleem is dat onze parlementaire democratie kampt met een democratisch deficit, dat vaak de eerste oorzaak is van een antipolitiek gevoel bij de burger. Die voelt zich immers monddood gemaakt wanneer op het einde van de rit blijkt dat vele parlementsleden niet gedragen zijn door de kiezer. Op papier is de kiezer aan zet, maar in de praktijk blijkt voeren de partijen het hoogste woord. En gebruiken ze het kiessysteem om rond de wil van de kiezer te gaan.

Net daarom is het maar logisch dat een kiesstelsel moet ingevoerd worden waarbij de voorkeurstemmen de doorslag geven, zoals bij gemeenteraadsverkiezingen. Dat is nota bene ook het niveau het dichtst bij de burger. De eerste opvolger is dan de eerste niet-verkozen kandidaat met de meeste stemmen. Noch de controversiële lijststemmen, noch het opvolgerssysteem spelen in dit stelsel écht mee, waardoor de kiezer bepaalt wie in 'het parlement' komt. De politicus met het grootste aantal kiezers is écht 'vertegenwoordiger' van het volk.

Maar dat is niet alles. Als een politicus op een lijst staat en verkozen is, moet hij ook zijn mandaat opnemen. In een modern en transparant democratisch stelsel is het vreemd naar believen te jobhoppen tussen mandaten. Een verkozene zou ook van ambtswege ontslagnemend moeten zijn in zijn assemblee indien hij in een ander halfrond een zetel bekomt. Dat is de basislogica van elke democratie.

De voorgaande twee concrete elementen kunnen ertoe leiden dat de kiezer weer echt het laatste woord krijgt. Het gaat immers niet enkel om 'kiezersmisleiding', maar ook en vooral over de legitimiteit van onze democratische instellingen. Zij moeten er zijn voor en door elke burger.

Laat ons daarom als democraten consequent zijn. Een stembusgang is in de eerste plaats een verkiezing van personen van vlees en bloed, niet van abstracte partijen. Bovendien, waarom mag men enkel een vertegenwoordiging binnen één en dezelfde partij kiezen? Als meervoudig stemmen binnen een partij - terecht - is toegelaten, waarom dan niet over de partijgrenzen heen?
De conclusie is eenvoudig. Om het democratisch deficit grotendeels te overbruggen, moet men snel gaan naar een kiesstelsel waarbij de kandidaten met de meeste stemmen én verkozen zijn én effectief zetelen in een assemblee. Immers, de kiezer geeft hun en hun alleen een mandaat. Een eenvoudige eerste stap is snel gezet. De verkiezingen op àlle niveaus organiseren op de wijze van de gemeenteraadsverkiezingen. De kiezer kan dan zeggen dat hij wel gelijk heeft. Immers, hij hoeft dan ook niet te klagen over de politici. Hij heeft ze dan ook effectief zelf verkozen.

Volksvertegenwoordiger (Open VLD) en voorzitter van Prometheus, het Liberaal Kennis Centrum. Hij schreef deze bijlage samen met Philippe Cuylaerts, adviseur bij het LKC.