Deze filosoof gebruikte de B.U.B. ook in zijn proces tegen de VRT en de RTBF.
DE STANDAARD - Rik Torfs
JURGEN HABERMAS WORDT TACHTIG
* donderdag 18 juni 2009
HET HELLEND VLAK Rik Torfs — Vandaag wordt Jürgen Habermas tachtig jaar. Voor een politica of een fotomodel is dat oud, voor een paus of een filosoof begint het leven dan pas goed. Althans, voor een echte filosoof die voor de samenleving iets betekent. Een doctor in de filosofie die zijn leven lang keurig als hoogleraar aan een of andere universiteit verbonden is geweest, maar zelf niet graag nadenkt, is op tachtig alleen maar een rimpelig heerschap dat al vijftien jaar met pensioen is.
Echte filosofen blijven denken. Neem Herman De Dijn. Of Etienne Vermeersch, die gezien zijn jezuïetenverleden weinig kans maakt om na zijn overlijden in het hiernamaals te worden toegelaten, maar die ook dan wellicht zal blijven doorgaan met het schrijven van opiniestukken, zij het aan een draaglijker tempo. De pensioenleeftijd stopt de denker niet, de dood doet dat nauwelijks.
En Habermas is niet eens dood. Hij wordt alleen maar tachtig. Daarmee haalt hij de voorpagina van Die Zeit. 'Weltmacht Habermas' kopt het weekblad. Die Duitsers toch. Zelfs als het over een filosoof gaat, kiezen ze een titel waarbij het lijkt alsof er oorlog in de lucht hangt. Op de foto poseert Jürgen Habermas voor een gigantische bibliotheek die hem als het ware omarmt. Boeken zijn vrienden, ook foute boeken. De bibliotheek is de plek van de ultieme vergiffenis. Van de gemeenschap van de zondaars.
Blijft de vraag waarom Habermas zo geliefd is. Omdat elke tijd nood heeft aan iconen? Die uitleg is te simpel. Er is iets aan Habermas dat hem uniek maakt. Hij weet dat de aarde een tranendal is waarin ook glimlachende lieden de wreedheden niet schuwen. Tegelijk gelooft hij dat een maatschappelijke evolutie mogelijk is, waardoor open communicatie sterker wordt dan brute machtsverhoudingen.
Voorts is Habermas iemand die onze tijd aanvaardt, die de democratie en de rechtstaat vurig verdedigt, maar ook op zijn hoede is voor kille redelijkheid zonder geluk. Misschien redt Habermas, omdat hij niet rechtlijnig is. Omdat er in zijn denken een lichte gebrokenheid schuilt waarin wij ons herkennen. Hij is te romantisch om de redelijkheid vrij spel te laten. Dat blijkt uit de twee punten die ik hierboven kort heb geciteerd: de wereld is wreed, maar er is hoop op beterschap; de rede redt, maar alleen als zij ook geluk brengt.
Habermas is een filosoof die op zijn betere momenten aan zijn eigen theorieën voorzichtig twijfelt. Die beseft dat herrschaftsfreie Kommunikation, hoe noodzakelijk ook om gore machtsuitoefening te ontlopen, nog geen garantie biedt voor een fonkelend gesprek. Wat maakt Habermas zowel geloofwaardig als aandoenlijk? De lichte tegenspraak. Lichte tegenspraak: zij is misschien wel een wezenskenmerk van de bevrijdende filosofie zoals we die vandaag nodig hebben. Solide, maar niet onkwetsbaar. Slim, maar niet betweterig. Dat kan alleen maar door in de eigen filosofie het tegenargument een waardige plaats te geven.
Hierin hoort Habermas bij de voorlopers. Zelfs de katholieke kerk volgt schoorvoetend. Zo pleit de internationale theologische commissie in een recent document voor een universele ethiek gestoeld op het denken van Thomas van Aquino (1225-1274). Met de filosofische ontwikkelingen van de laatste honderd jaar houden de Vaticaanse hoftheologen geen rekening en hun jargontaal is niet bepaald appetijtelijk. Toch bekennen ze dat de christelijke theologie ten onrechte gedachten die louter historisch of cultureel gekleurd waren als algemeen geldig beschouwde. De pauselijke theologen, die de moderne filosofie in hun tekst dus volledig links laten liggen, hebben er tegelijk iets van opgepikt: de charme van de lichte contradictie, de waardigheid van het tegenargument. Je hoeft de moderne filosofen niet te lezen om ervan te leren. De Vaticaanse theologen voelen spontaan aan dat het grote gelijk hen isoleert, terwijl liefde voor het tegenargument hen sterker maakt.
Terug naar het begin. Habermas wordt tachtig en staat in alle kranten. Je kunt daar op twee manieren op reageren.
Klagerig. Met de sombere bedenking dat in het tijdperk van de almachtige media ook de filosofie bezwijkt voor de personencultus, in plaats van aandacht te besteden aan de sacrosancte inhoud. Dat is de reactie van de beroepsintellectueel die zich al zijn hele leven lang slecht scheert en de laatste tijd ook aan denken niet meer toekomt.
Of verwonderd. Over hoe het moderne denken met lichte interne tegenstellingen zijn geloofwaardigheid niet alleen put uit de gedachte, maar ook uit de persoon van de denker. De filosoof is zelf filosofie. En het is aardig meegenomen dat hij tachtig is. Dus is hij geen rivaal die onze vrouwen steelt. Geen Weltmacht die naar de wapens grijpt.
Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht aan de KU Leuven.
Home 