Artikel uit De Tijd:
'België draagt al sinds 1830 de kiem van zijn ondergang in zich'
Wat als we de communautaire impasse eens níét door een usual suspect laten analyseren, maar door een filosoof. Wat leert ons dat? Peter De Graeve bekijkt België al jaren door de bril van het Franse Verlichtingsdenken, en komt daarbij tot vrij onthutsende inzichten. ‘Brussel is niet het probleem van België. België is het probleem van Brussel.’
Hoelang staat dit land al stil? Al 1.200 dagen. Al sinds de verkiezingen van 2007. De iPhone was er nog niet, toen de onderhandelingen over een nieuwe grote staatshervorming begonnen. Fortis had ABN AMRO nog niet overgenomen. Carla Bruni was nog een topmodel op prepensioen, Barack Obama een onbekende senator uit Illinois. De wereld veranderde onherkenbaar de voorbije 1.200 dagen, maar BHV geraakte niet gesplitst, en de financieringswet werd niet herschreven. Alle verkenners, ontmijners, bemiddelaars, informateurs, olijke duo’s, vervroegde verkiezingen, politieke tsunami’s en hele en halve regeringen ten spijt.
Waarom is het toch zo onoverkomelijk moeilijk om dit land te hervormen? Ook al twijfelt geen zinnig mens nog aan de noodzaak daarvan - laat staan aan de urgentie? ‘Omdat Vlamingen en Walen van elkaar vervreemd zijn’, zegt de een. ‘Omdat politici niet meer in staat zijn tot staatsmanschap’, zegt de ander. ‘Omdat België genetisch ziek is’, zegt filosoof Peter De Graeve - veruit de meest originele analyse. ‘De systeemcrisis die we nu doormaken, heeft haar wortels in 1830. Het ontstaan van België. Ons land draagt de kiem van zijn ondergang al 180 jaar in zich.’ Of nog wat beeldrijker: ‘Het kraambed van België was gedoemd om ooit zijn sterfbed te worden.’
Maar first things first. Wie is Peter De Graeve, en waarom vragen we uitgerekend hém om zijn licht over drie jaar politieke impasse te laten schijnen?
Peter De Graeve is filosoof. Professor doctor in de filosofie, om precies te zijn. Specialist Heidegger. Maar in zijn vrije tijd is hij ook een van de weinige controversiële opiniemakers die dit land rijk is. De voorbije drie jaar schreef hij zich een reputatie van staatsgevaarlijk denker bij elkaar op de opiniepagina’s van De Tijd, De Standaard, De Morgen en Knack. ‘België moet je niet splitsen, België moet je afschaffen’, foeterde hij bijvoorbeeld, lang voor dat soort meningen hardop verkondigd mocht worden. ‘We hebben geen separatisme nodig, maar abolitionisme.’ Veel applaus kreeg hij er niet voor. Niet van links en weldenkend Vlaanderen. Nog minder van rechts en onwelriekend Vlaanderen. Zijn erudiet essay ‘Staat van ontbinding’ uit 2008 werd op niets dan zure recensies onthaald.
De immense boekenkast van Peter De Graeve, vijf hoog in Schaarbeek, verklaart zijn dwarse en ietwat aparte positie binnen het Vlaamse denkersgild. Geen boeken van Ludo Abicht of andere Vlaamse reuzen, maar grote verlichtingsfilosofen. Hier leest geen Vlaming - hier leest een man van de wereld. De Graeve haalde diploma’s rechten en filosofie in Gent, maar ging daarna nog meer dan tien jaar verder studeren in Turijn, Straatsburg en Parijs. In het weekend sjouwde hij kisten bij DHL om zijn doctoraat te betalen - en dat is meer dan een anekdote. ‘Op de zondagavondtrein tussen Brussel en Parijs kreeg mijn visie over België vorm’, vertelt hij. ‘Het was daar dat ik begon in te zien dat België in 1830 zijn afspraak met de geschiedenis gemist had, en fundamenteel onmodern en ondemocratisch is.’
‘In Parijs geraakte ik doordrongen van de idealen van de Franse Revolutie. Liberté, Egalité, Fraternité - de grondslag van onze moderne democratie. In België werden die drie idealen nooit echt gerealiseerd, besefte ik al snel. De Belgen werden na de afscheuring van de Noordelijke Nederlanden in 1830 wel vrij, maar niet gelijk. Niet politiek, niet sociaal-economisch, niet taalkundig. Het Frans beval, het Nederlands boog. Zo was het altijd geweest, en zo bleef het ook. De ‘Belgische Revolutie’ was in die zin ook geen echte revolutie, maar veeleer een secessie. De oude machtsstructuren bleven onaangetast. In 1848, toen de Fransen het enkelvoudig stemrecht afdwongen - alle mannen één stem, ongeacht hun afkomst - gebeurde er in België niets. ‘Mijn volk gedraagt zich schitterend’, schreef Leo- pold I aan zijn nicht, Queen Victoria van Engeland. Natuurlijk vond hij dat. Het stelde de gevestigde orde niet in vraag - laat staan dat het probeerde die omver te werpen. Het eiste geen gelijkheid, het nam genoegen met vrijheid.’
‘De grote Franse dichter Charles Baudelaire, die van 1864 tot 1866 in Brussel woonde, merkte dat al op. (Staat op, haalt een stukgelezen boekje uit de boekenkast, leest voor:) ‘Belgen geloven dat ze vrij zijn, omdat ze een liberale grondwet hebben’, schreef hij. ‘Maar ze begrijpen het wezen van de vrijheid niet.’ België was toen een vrijstaat, waar een zeer verregaande persvrijheid heerste. Dat was de reden waarom Baudelaire naar hier kwam, en later Marx. Maar de vrijheid in België diende de democratie niet, stelde Baudelaire vast. Daar voelde hij, als verlichte Franse geest, niets dan minachting voor. ‘Je mag hier schrijven dat God een schurk is, maar schrijf dat België niet perfect is, en je wordt gestenigd’, schreef hij.’
‘Bijna niemand kent dit boekje van Baudelaire, omdat hij het nooit voltooide. Er staan nochtans ontzettend rake observaties in. De Belg was ‘het perfecte weekdier’, schreef Baudelaire. Ook na de afscheuring van de Noordelijke Neder- landen liet hij zich zonder morren ‘veroveren, afrossen en onderdrukken.’
Beetje zwanger
‘België miste van bij zijn ontstaan de kans om een echte, volwaardige democratie te worden, waarin iedereen gelijk was. Dat is het probleem van België, als je het mij vraagt. Nog altijd. We hebben allemaal geleerd dat België zo verdeeld is, omdat er drie breuklijnen doorheen lopen. Vlaams versus Waals, links versus rechts, katholiek versus vrijzinnig. Dat klopt - maar het is slechts het halve verhaal. Onder die drie breuklijnen, die de jongste jaren fel getemperd zijn, loopt volgens mij een breuklijn die veel dieper gaat, en die ons nu al 180 jaar parten speelt. Namelijk: de tegenstelling tussen vrijheid en gelijkheid.’
‘In volwassen democratieën houden vrijheid en gelijkheid elkaar in evenwicht. Iedereen mag doen en zeggen wat hij wil - vrijheid -, zolang hij daarmee maar geen anderen benadeelt - gelijkheid. Dat principe is absoluut. Je kan het gelijkheidsbeginsel niet een beetje toepassen - net zomin als je een beetje zwanger kunt zijn. Ofwel is iedereen gelijk, ofwel niemand. Maar in België is dat niet zo. Hier is de vrijheid van een Franstalige minderheid altijd ten nadele gegaan van de gelijkheid van een Nederlandstalige minderheid. Vlaanderen is eentalig Nederlands, Wallonië eentalig Frans, Brussel is tweetalig. Zo hebben we de taalkundige gelijkheid in dit land proberen te organiseren. Maar: daar heeft een Franstalige elite altijd geweigerd zich bij neer te leggen. Zij blijven Brussel als een eentalig Franse stad zien. Zij blijven de vrijheid claimen om - tegen het gelijkheidsbeginsel in - de faciliteiten in de Vlaamse Rand uit te breiden. Tegen alle afspraken in. Want dat is de taalgrens in wezen - een afspraak. Dat maakt het hele probleem van BHV ook zo onoverkomelijk, als je het mij vraagt. Het gaat om veel meer dan het splitsen van een kieskring. Het gaat om gelijkheid - een van de fundamenten van onze democratie.’
Democratie. Het woord valt 187 keer in twee uur interview, of gemiddeld 1,5 keer per minuut. Alles ziet Peter De Graeve in termen van vrijheid, gelijkheid en democratie. Zelfs zichzelf. ‘Een radicaal democraat’, noemt hij zich graag. Het klinkt minder griezelig dan de etiketten van ‘brulflamingant’ en ‘rechtse rakker’ en ‘extreme nationalist’ die hij al opgekleefd kreeg. Het is correcter, ook.
‘Als ik zeg of schrijf dat we van het huidige België af moeten, dan is dat omdat het een ondemocratische staat is’, zegt Peter De Graeve. ‘Met flamingantisme, separatisme of nationalisme heeft dat niets te maken. Integendeel. Daar heb ik zelfs mijn grote reserves bij. Vlaams- nationalisten gaan ervan uit dat een andere natie - een Vlaamse - een beter bestuur zal opleveren, en meer democratie. Ik ben daar helemaal niet zo zeker van. Vlaanderen is 180 jaar door het ondemocratische monster België gezoogd. Het heeft er dus heel wat kwalen van geërfd. Als we niet opletten, eindigen we met net dezelfde problemen op een kleiner grondgebied. We hebben geen andere natie nodig, maar een andere democratie. Of beter: een échte democratie, waarin iedereen gelijk is. Die analyse maken - tot mijn vreugde - steeds meer mensen.’
‘Waarom stemde bij de jongste verkiezingen bijna een op de drie Vlamingen op de N-VA, een partij die in 2003 niet eens de kiesdrempel haalde? In de kranten stond: omdat Vlaanderen steeds rechtser wordt. Wat een onzin! Vlamingen denken niet fundamenteel rechts, of rechtser dan de Walen, laat staan dat ze dat de voorbije zeven jaar plots massaal begonnen te doen. Neen. Het succes van de N-VA heeft niets met een verrechtsing te maken, maar alles met de democratische kaart die de partij de jongste jaren heel slim trok. Bart De Wever ontdeed een aantal Vlaamse verzuchtingen van de nationalistische clichés die eraan kleefden, en presenteerde ze als legitieme democratische eisen. Daar heeft hij de verkiezingen mee gewonnen, niet met zijn deelname aan ‘De slimste mens’.’
Commotie
Eind 2007 stond Peter De Graeve met Etienne Vermeersch, Bart Maddens en een dozijn andere Vlaamse intellectuelen aan de wieg van de roemruchte Gravensteengroep. Ze schreven in de schaduw van het Gentse Gravensteen een manifest waarin ze de Vlaamse eis voor meer autonomie probeerden te bevrijden van al wat extreemrechts, xenofoob en racistisch was. Een politieke tsunami later valt het nauwelijks nog te bevatten, maar het manifest ontplofte twee jaar geleden als een bom in hun gezicht. Vooral het zinnetje ‘met onze Franstalige vrienden als het kan, zonder als het moet’ zorgde voor veel commotie. De ‘manifestards’ werden voor ‘idioten’ en erger versleten - niet zelden door mensen die zich intussen bij hen aansloten. Verbaast het Peter De Graeve niet dat de stemming in amper twee jaar zo compleet omsloeg?
‘Die sloeg al veel vroeger om’, zegt hij, niet zonder triomfantelijk monkellachje. ‘De radicalisering van de Vlaamse opinie is onomkeerbaar, schreef ik begin 2008 al. De Vlamingen toonden zich veel intelligenter dan veel politici die hen bestuurden, en de opiniemakers die beweerden in hun naam te spreken. Ze begrepen veel sneller dat de Vlaamse strijd geen rechtse, maar een democratische strijd was.’
Maar denken de Franstaligen niet hetzelfde van hun strijd? En hebben ze geen punt? Is de bescherming van minderheden niet óók een van de fundamenten van onze democratie? ‘Ja’, knikt Peter De Graeve. ‘En toch is er een verschil. Wat de Franstaligen vragen - of beter: eisen - is respect. Laurette Onkelinx zei het deze week nog: ‘Wij willen respect.’ Respect is een nobele deugd, denk ik dan, maar ze heeft niets met democratie te maken. Het kan zelfs iets fundamenteel ondemocratisch hebben. Denk maar aan het gewone volk dat eeuwenlang ‘uit respect’ boog voor de adel en de clerus.’ Respect zonder democratie is een strik rond een lege doos. En die democratie willen veel Franstaligen nog altijd niet. Hun vraag voor respect is dus naast de kwestie.’
‘In de Waalse pers is wekenlang geëmmerd dat de Franstaligen geen eigen plan hadden. Waar is dan drie maanden over onderhandeld? De Franstaligen proberen het centrum van de macht - historisch gezien hun macht - tot elke prijs te bewaren. Tegen alle democratische logica in. Dát is hun plan. Dat verklaart ook de sukkelgang van de onderhandelingen. Bevoegdheden mogen pas overgeheveld worden als ze eerst in stukjes gehakt worden, zodat het gros ervan federaal kan blijven. En daar moeten wij Vlamingen dan ‘respect’ voor hebben? Kom nu.’
‘Begrijp me niet verkeerd. Ik ben niet tégen respect. Dat is geen enkel weldenkend mens. Maar daar gaat het in mijn ogen op dit moment niet om. De fundamentele kwestie is de democratie, die in dit land al 180 jaar met voeten getreden wordt. Dáár moet het debat over gaan - over niets anders. Dat neem ik links Vlaanderen ook zo kwalijk, dat ze dat niet snappen, en blijven zaniken over afgeleide problemen. Ze zijn voor solidariteit, zeggen ze. Bravo! Ik ook. Wie niet? Maar ik vind wel dat sociale solidariteit pas mogelijk is als er ook politieke solidariteit is. En die analyse wil - of durft - links nog altijd niet te maken.’
‘Men zegt wel eens dat links zo zwak is omdat het zo verdeeld is. Maar ik vind het net opvallend eendrachtig. Toch in hun kortzichtigheid. Sp.a, Groen!: allemaal verdedigen ze in naam van Het Respect en De Solidariteit een ondemocratische staat die krek het omgekeerde in de praktijk brengt. Namelijk: onverschilligheid, respectloosheid, egoïsme, particularisme. Hoe inconsequent kan je zijn? Linkse Brusselaars zijn nog erger. Die zien zichzelf ook nog eens als een toonbeeld van verdraagzaamheid. Een voorbeeld voor ons allen. Want Brussel is een multicultureel laboratorium, mijnheer! Hier leven 200 nationaliteiten, en worden 180 talen gesproken! En dan? In Parijs, Londen en Berlijn wellicht nog veel meer. Maar ontslaat dat Brussel dan van zijn plicht om daadwerkelijk zijn rol op te nemen als tweetalige hoofdstad van een tweetalig land? Nee, toch? De 180 andere talen die er gesproken worden, doen daarbij totaal niet ter zake.’
Volkswil
‘De vraag die telkens opnieuw gesteld wordt, is: ‘Wat met Brussel?’ Brussel is zogezegd altijd het probleem van België. Maar is België niet veeleer het probleem van Brussel? Brussel is het laatste toevluchtsoord van een taai, ondemocratisch Belgisch nationalisme. De kroon op het werk van een mislukte democratie, die voorrechten - vrijheid, dus - belangrijker vindt dan gelijkheid. De eis van de Franstalige Brusselaars om elk jaar 500 miljoen euro extra te krijgen, buiten de financieringswet, is daar het zoveelste bewijs van. Het is niet meer dan logisch dat de N-VA en CD&V daar niet aan toegeven, vind ik. Als democratische partijen kunnen ze niet anders.’
‘Als de Franstaligen niet bijdraaien, en geen stappen doen in de richting van een échte democratie, is het volgens mij gedaan met dit land. Niet zozeer omdat het volk dit land niet meer wil, maar omdat dit land de volkswil - de democratie - met voeten blijft treden. Zolang de politieke kaste dat blijft doen, zullen de centrifugale krachten de bovenhand blijven halen. Tot het ondemocratische België definitief barst. Als dat de uitkomst is, moeten we daar vooral niet al te rouwig om zijn, denk ik dan. En wel integendeel.’
Home 
